Open letter to HRH King Willem-Alexander of the Netherlands on the occasion of his visit to Jerusalem

The English translation will be followed by the original Dutch
De Engelse vertaling wordt gevolgd door het Nederlandse orgineel

Your Majesty,

Thank you very much for your visit to Jerusalem to commemorate the liberation of Auschwitz by the Russian army, 75 years ago.

You will certainly be moved by entering the famous little country of Israel and you will undoubtedly say a few official words. At the end of this letter, I have a request for what I would like you to say there.

But before that, I would like to tell you about who you are for me and who I am as a former Dutchman who lives in Israel. I also would like to share some of the good, the bad and the ugliest of the history of the Jews in the Netherlands and in particular in WW II.

Personal

First, let me introduce myself. I am from 1953. I was born not far from where you were, in Bilthoven. I had two Jewish parents who survived WW II in Westerbork (where also you read names of those murdered) and my four grandparents were all gassed in Auschwitz. I moved to Jerusalem at the age of forty, but now, 26 years later, I am still Dutch in heart and soul.

I have deep roots in the Netherlands: I am an eleventh generation Jewish Dutchman. My oldest Dutch ancestor, Hessel Isaacs, walked into Groningen in 1640 or so. My eldest son, as a twelfth generation Jewish Dutchman, born in Amsterdam, has visited the Nazi extermination camps as an Israeli high school student. There he said prayers for his more than 100 murdered family members and he happily danced with his classmates from his Talmud school to show that Jews are still alive and kicking – despite everything.

I remember your parents getting married in Amsterdam. How the Socialists for that occasion were retreived from the in the oposition for fear that otherwise, they could have promoted the end of the monarchy. And how the Labor Party lost enormously in elections when one of its leaders had said something about a republic. How everyone knew that if we would have proclaimed a republic, your beloved and humble grandmother, Queen Juliana would have become the first president. How your father proudly announced your birth (I still hear him say “a healthy son”) and we ate our traditional Dutch beschuit with orange muisjes. How the bylaws of the city of Utrecht had to be revised because first-names with a dash between them were prohibited. I remember all that.

The Netherlands and the Jews

I do not want to make you sad, but the history of Jews in the Netherlands has not always been rose-colored.

I believe that every person is entitled to pride, including all Dutchmen. However, that pride must be based on facts. And if the facts are not so good, the bad should not be hidden but rejected. As the German people since WW II have shown in large numbers consistently.

The Dutch have often blamed antisemitism on outside influences. After WW II, it was supposedly the German occupier. And now Muslim migrants are often blamed. However, there is a lot of ages-old anti-Semitism among the native Dutch population. If this were dealt with, it would also be easy to stop ‘hatred from the outside’. Pointing a racist finger to Muslims won’t help and only creates bad blood and increases intolerance.

In the Middle Ages, the Low Countries were twice completely ridden of all Jews. They were either all killed or expelled. I never learned that at school in history in the Netherlands. But it was true. I learned it in Israel.

The (Spanish) Jews were only admitted because they could lend money for remuneration for the soldiers who fought for us the 80-year War of Independence – against Spain. The borders only opened for German Jews when the Spanish Jews promised to take care of them if they became impoverished.

However, Jews were only allowed to live in the Low Countries under a system of apartheid. They were excluded from almost all normal professions (via the guilds) and were thus forced to trade and, for the rich, to lend money. This way, one could continue to accuse the Jews of usury.

Until the French occupation (Napoleon), just 200 years ago, Jews were forbidden to spend the night in Utrecht. The French gave Jews full civil rights for the first time, but education in Yiddish was banned, which led to much assimilation among Jews.

In the 1930s, the government closed the border for German Jews who sought to flee the Nazis. They would just cause more unemployment among the Dutch. The same argument why hundreds of years earlier, Jews were forbidden to take up an ordinary profession. That they fled with danger to life did not count.

In the 1940s, Jew-hatred made that the Nazis were able to quickly and efficiently pick up almost all Jews from Groningen, while in neighboring Friesland, Jews were often hidden farm-to-farm.

The train tracks were not blown up during the German occupation. The Dutch government in exile felt that this would lead to economic malaise and it would be irresponsible to plunge the whole of the Netherlands into misery for the good of a small number of Jews. Again the same argument: Protecting Jews costs non-Jews money and so it won’t happen.

After WW II, there was no support for the Jews who survived. No financial help because the Socialist Finance Minister said: “You don’t expect from me as a Socialist that I am going to give money to Jews? In other words: Jews are all rich. (If only that were true.) And there was absolutely no question of offering psychotherapy.

When I was in high school, the authoritative Dutch dictionary de Dikke Van Dale said that Dutch-Yiddish was a language of thieves and that anti-Semitism was the hatred of Jews because of their world power. Unbelievable. Their description of “Jew” as a user was only undone by suing de Van Dale. It would take tens of years before Jews, like all other People, received a capital. (But not the Jewish faith. Which leads to the nonsense that the Jewish Sabbath refers to the day of rest of the Jews and the jewish Sabbath to the religious prescriptions of the Sabbath.)

Fifteen years ago I visited the Netherlands for the last time. I then asked my rabbi: “How do you walk the street here?” He said: “I’m not – I have a car.” I asked him: “And on Shabbat?” He said: “Then I run.” The learned scholar now lives and works (safely) in Germany!

A few months ago, I told my family and friends in the Netherlands that I wanted to visit again. “Then you should first shave off your beard first,” a few said. “Don’t come in a dark suit with a hat,” another said. “Put on a neutral head cover,” the next one said. “We will come to pick you up and drive you around because whole parts of the big cities are not safe and so is public transportation.” “My neighbors don’t like Jews,” another said, “so we better meet each other in a restaurant or something.”

But one of my non-Jewish friends really got angry about it. So angry that she couldn’t sleep for days. I actually liked that. In WW II, the worst thing was that most people didn’t care. You cannot always do something about it immediately, but at least lie awake! (After the war there was a sense of guilt that led to sympathy for Israel but the media have been saying for 50 years now that it is not the Jews but the Palestinians who are the underdog, so now hatred for Jews is OK again.)

Only very recently did the Parlement begin to approve some measures against anti-Israelism. A change for the better! Although the SVB still maintains that I live in Jerusalem in occupied territory (and not liberated territory) and therefore reduced my state pension. It’s just Jew-pestering.

A year ago I was fed up that after 25 years I still couldn’t vote in Israel. I then applied for the Israeli nationality. To my great regret, my Dutch nationality thereby ended. I experienced the eagerness with which the Netherlands liked to get rid of me so many years after Auschwitz as a great insult and I still do so.

The House of Orange and the Jews

Let me first say a few outspoken positive things about the House of Orange in general and then about its contact with the Jews.

The royal family is very popular in the Netherlands. That is not just for nothing. The big heart and the sincere simplicity and modesty of your grandmother, in particular, made a big impression on almost all Dutch people. I live too far away to judge how things are going now.

The fondness that the Dutch had for their royal family lives also among the Jewish part of the population. And the royal family has also often received delegations from Jews or attended festive receptions in a synagogue or Jewish events. Here are a few special examples of that intimate bond.

Your great-grandmother Queen Wilhelmina went for many years with the royal train to Switzerland for a winter sports holiday. In a certain year, she saw a very large mass of young people in black clothes with black hats crowding themselves on the platform of the German City of Karlsbach. They did not come to collect her. What did they do there? She was told that a very big rabbi (the Munkatsche Rebbe) would arrive. She would like to meet him. But that was not possible. Such Jewish authorities do not sit in an enclosed room with a woman they are not married to — not even a Queen. They would meet in a park and talk to each other there. And so it happened.

The Queen told him her worries. Queen Wilhelmina became queen because all her brothers had died when he was just a girl. She too had difficulty giving birth to children. It was understandable that for biological reasons she was concerned about the survival of the kingship for the Netherlands. Would the House of Orange remain on the throne? Would she have an heir to the throne who would again produce children? The highly educated rabbi did not hesitate for a second. He told her: “Not only will you have an heir to the throne, but the heir will also have children and grandchildren and your family will sit on the throne until the coming of the Messiah.” Such a statement is not only a prophecy but also a blessing that will certainly come true from such a great man’s mouth. (Did you know this story? It is fairly well-known in the Dutch-Jewish circle.) (That afterward, before, in, and after the Second World War, the Queen did not raise a finger to help the Jews and rescue them is very strange. Some say such a meeting never happened.)

When it was the turn of the Netherlands to receive the annual European rabbi conference, the rabbis would always visit the sitting queen. The queen then always held a bunch of flowers or something else that made it impossible for the rabbis to shake her hand. And they were also invited for dinner. Cooking a kosher meal is not such a problem. The kitchen equipment, pans, and cutlery can generally be made kosher or temporarily replaced. But not porcelain. What should people eat from? This wasn’t about a few plates and cups from the Hema or plastic. It was about the most expensive of the most expensive crockery set and for many courses and in large numbers. Queen Wilhelmina and Queen Juliana had a solution for this. If a new crockery set was purchased, it was immediately locked away. Until the rabbis came to eat. After that, it went into the general circulation. What hospitality and cordiality!

But unfortunately Orange also has its black pages in relation to the Jews. Just like overall Dutch history. You should not be depressed about that too much. It is more about disavowing mistakes and showing responsibility for a better present and future than feeling guilty about the past. But in order not to repeat and reject mistakes, one must know him. Please brace yourself.

The House of Orange has never opposed Dutch-governmental policy on the Jews. When the Dutch government closed the border for (German-Jewish) refugees in the 1930s, so as not to jeopardize the employment of the Dutch, non-Jews started smuggling Jews into the border region. Defiant smiling Jews with their passport in hand on their free Saturday, crossed the German border per bus, after which it filled up completely with smiling and waving Jews who had just received those passports, after which the Dutch people cheerfully walked their way home. Heroes! But the royal family did not protest the government’s decision to close its border.

The Resistance asked the government-in-exile in London whether the railroads should not be blown up to stop the deportations. The government declined because that also disrupts the movement of goods by rail and that would affect the entire population. Queen Wilhelmina did not even comment on the persecution of the Jews. When Harriette Boas once added a sentence about it to a royal radio address for Radio Orange, the Queen omitted it. (This is not about condemning her, but about rejecting it as inappropriate and incomprehensible.)

In the beginning, your father Prince Claus was disapproved of, but not in a Jewish circle. He was beloved, period. In the end, about your grandfather, Prince Bernhard, the press was a lot less forgiving but you can’t help that.

After WW II, many non-Jewish foster parents refused to give up their Jewish foster children. Not only had they saved their lives, but they had naturally started to love them. Also monsatries often refused to return them. Desperate Jewish parents and Jewish representatives appealed to the Queen. In vain. So, the Queen had said nothing about the persecution of the Jews and did nothing to bring Jewish war orphans back to the Jewish circle. That is why immediately after the war, there were many Jews who wanted nothing to do with the royal family anymore. There is a lot of pain there and it is an open wound. But of course, no evil word from Jewish public representatives.

Queen Juliana did not allow, we now know for a few years, that her children would sit in classes with Jewish classmates.

I think the worst is the youngest scandal that has been carefully kept out of publicity. Pieter van Vollenhoven was only allowed to marry a member of the royal family after the Spanish-Portuguese community had removed his (fathers) Jewish roots from all the archives. Well, that’s racism and anti-Semitism! We have nothing against attending a Jewish festivity with a smile, but we do not marry that kind of people?

The Netherlands at its Best

The Resistance, in which Communists, Dutch-Reformed, homosexuals, and Jews were overrepresented, actually saved the Dutch’s reputation. But this is also a complaint against people who did nothing. Although one cannot blame people for not wanting to risk their own lives for strangers or even acquaintances. But regret and humility after such passivity would be fitting.

Naturally, the fact that the NOS news is pretending that almost everyone was in the Resistance is deception. It is an insult to the true courage of the resistance fighters and a whitewashing of a not so beautiful past.

I find the division in some Reformed churches in the Netherlands very moving. Some said: We learn that governmental authority comes from God and must be obeyed. Another part said: Yes, but everyone can see that this is not from God but from the Devil and entered the Resistance. Tribute for those who have the courage to overthrow their holy principles because they see that they lead to evil.

(Further down, there will be a few words about the uplifting February strike and Professor Rudolph Cleveringa’s speech.)

The Netherlands at its Worst

Looking away is understandable, of course, but does not pride the Netherlands.

Mind you, the future is not shaped by violent extremists. Rather, it is formed by the majority of the people. And if the majority does not care, remains passive, and only cares about themselves, only then are the extremists in charge.

And this has not only been a Dutch problem. Just read these quotes:

“A lack of caring enables all evil, including the Holocaust.” (Eli Wiesel)

“The world is in greater peril from those who tolerate or encourage evil than from those who actually commit it.” (Albert Einstein)

“Silence in the face of evil is itself evil: G-d will not hold us guiltless. Not to speak is to speak. Not to act is to act.” (Pastor Dietrich Bonhöffer, a rare German church leader who kept speaking out against the Nazi regime.)

“The road to Auschwitz was not built by hate, but paved with indifference.” (Renowned Holocaust Scholar Sir Ian Kershaw)

“History will have to record that the greatest tragedy of this period of social transformation was not the strident clamor of the bad people, but the appalling silence of the good people.” (Rev. Martin Luther King Jr)

“First they came for the socialists, and I did not speak out — because I was not a socialist. Then they came for the trade unionists, and I did not speak out — because I was not a trade unionist. Then they came for the Jews, and I did not speak out — because I was not a Jew. Then they came for me — and there was no one left to speak for me.” (Martin Niemöller)

The Netherlands at its Very Worst

After the war, there was an eye for the conviction of “traitors,” Dutch people who were more German-minded than Dutch-minded. But there was little consideration for condemnation en prosecution of people who in various degrees executed the persecution of the Jews.

An important group was people who did this professionally and who have never said sorry. The Dutch Railways have (better late than never) recently acknowledged their mistake. But I have never heard any regrets from the police, military police, and government and municipal civil servants who pretended that they were simply doing their job.

It is high time that we call out that error and protect our national pride by rejecting that failure as our unworthy — a black page in our history.

My Request

The almost-crowned king of the Netherlands, Prime Minister Rutte (your family only has King Willem I to III but Rutte has already made it to Rutte I, II and III on his own), regarding apologies for the Dutch’s failure about the fate of Dutch Jews in WW II, referred politically clever to what your mother has said in the Knesset. However, she did not really say much there and that is why I would like you to finally say what the Dutch government should have said for a long time.

I am not going to write exactly what you should say because I am sure you can put it better than I, especially if you take the above history into account. I will only suggest some general points for your inspiration.

Wim Kan said: “The Dutch read their emotions from a piece of paper.” It should therefore not be a problem to write down and read out about these emotional matters.

“The Dutch government and I personally unreserved express with great humility on how the Dutch People, the Dutch government and my family have not properly assisted our Jews during WW II.”

“Exceptional individuals have heroically reached out to Jews and have retained the last bit of self-esteem for the Netherlands. A special mention for the resistance fighters, the February strike, and Professor Rudolph Cleveringa’s speech.”

“With the February strike, the Netherlands set a world record. It was the first time that not a number of exceptional people but rather an entire population stood up against persecution of Jews. The speech by rector-engineer Cleveringa that without Jewish students and teachers the university could and would not stay open was extremely courageous.”

“But an equally large percentage of the Dutch as the resistance fighters have literally betrayed and sold Jews. The regional differences must have been large. While Jews could be removed from Groningen quickly and efficiently because of widespread anti-Semitism, Jews were hiding farm-to-farm on Frisian countryside where respect and awe for “the Old People” still prevailed.”

“In Brabant and Limburg things went a lot more relaxed, while in Amsterdam, where there was a lot of contact and friendship between Jews and non-Jews, but there simply wasn’t enough room to let everyone go into hiding.”

“Horribly, many civil servants were simply more than willing, punctual and over-zealous to satisfy the genocidal, monstrous wishes of the German occupiers.”

“And even greater was the number of people who looked away, stood aside and allowed the great evil to happen without saying a word or moving a finger. That also included the government in exile and my great-grandmother, Queen Wilhelmina, symbol of the Resistance against the occupation but not against the persecution of the Jews. ”

“But it was not only Jew-hatred that cost 75% of the Dutch Jews their lives. The general mood at the time was one of religious compartmentalization. In general, people felt little kinship with others.” “Two beliefs on one pillow, the devil sleeps between them” was the popular saying. Moreover, indifference and passivity make that bad things happen and proved fatal to many outside of the Netherlands.”

“Of course, no one should judge or condemn people who did not want or did not dare to put themselves or their families in harm’s way by resisting the genocide on the Jews.”

“But more than judging the previous generation and wondering if looking back is not very easy, it is important that with what we now know we can honestly say: we have failed and we are sorry. After the war, there was much motivation to convict “traitors,” the Dutch who were more German-minded than Dutch-minded. But few sought conviction and trial for people who in various degrees had enabled and executed the persecution of the Jews. We can only reclaim our national pride by rejecting that failure as unworthy of us.”

“Even after the war, the Netherlands lacked courage and self-insight to do much about it. The popularity of anti-Israeli sentiments in many circles and the insufficient correction of them is shameful.”

“Seventy-five years after the liberation of Auschwitz, the unthinkable occurs, a resurgence of brutal Jew-hatred. That makes it appropriate for us to admit with absolutely clarity that as government and as a People, in WW II, we failed our non-Jewish duty.”

“Fortunately, the non-Jewish involvement with Jews in the Netherlands is now much better than before. Our confession here is also a delayed sign of that. We must admit this at least once. The attempt to exterminate all Jews was from the whole of Western Europe, the worst in the Netherlands. Compare that with Belgium, where much fewer Jews were killed and the size of our debt becomes even clearer.”

“However, guilt can only help so much. What really counts is not just acknowledging guilt over the past but taking responsibility for the present and the future. We must see it as our sacred duty to protect Jews. The German people are a model for the whole world how it has disassociated itself from its ugly past and so has so rectified itself like no other. Likewise, we, the Dutch and the Dutch government, have the historic duty to be enthusiastic about the human right that Jews in the Netherlands, internationally and in Israel will feel and be safe. To undertake this commitment not only because Jews need it and deserve it, but also because we owe it to ourselves as a sign of rejection of our previous failure.”

“And with the same courage, the Netherlands should also look at our racism and colonial behavior in the “overseas territories” and in particular in the murderous “police actions” in Indonesia after their declaration of independence. Historical injustice can be whitewashed but it remains visible when the paint peels off and an open wound remains recognizable until the injustice is regretted, first of all, because we, the Dutch, want to live with a clear conscience.”

“In the thrifty Netherlands, there is always the fear that admitting failure would lead to financial claims. And that confession would lead to a sense of guilt. But the truth is that the only way to stand proud in life is to embrace good and reject evil.”

“The Jewish people are alive. Despite everything. It has lived in the Netherlands for many centuries with good consequences for the Netherlands. We are proud of the bond that exists between the Netherlands and the Jews and we only want to strengthen it. The Dutch government, therefore, announces that it will present a bill in which dual nationality will not only be possible for Israelis and Dutch nationals, but will also be promoted. (This in anticipation of the controversial subject of dual nationality, in general, that will have to be further examined.)”

“I thank you for your attention.”

PS: I thank readers for their feedback. Some errors have been corrected.

Within four days of this post, Dutch PM Mark Rutte has for the first time, apologized for how the Netherlands’s wartime authorities failed its Jews!

Update May 4th, 2020. The almost unbelievable has happened. King Willem-Alexander, in his annual speech for memorial day, acknowledged his great-grandmother Queen Wilhelmina’s perceived indifference to the fate of the Jews in the Netherlands during WW II. This unprecedented frank admission I find moving and fills me with deep respect for the honesty and courage of the King.

***

Een open brief aan ZKH koning Willem-Alexander ter gelegenheid van zijn bezoek aan Jeruzalem in 2020

The English translation will now be followed by the original Dutch
De Engelse vertaling wordt nu gevolgd door het Nederlandse orgineel

Majesteit,

hartelijk dank voor uw bezoek aan Jeruzalem ter herdenking van de bevrijding van Auschwitz door de Russische troepen 75 jaar geleden.

Er zal zeker veel door u heen gaan als u het beroemde landje Israel bezoekt en u zult er ongetwijfeld een officiële toespraak houden en ik heb (helemaal onderaan deze brief) een verzoek over wat ik graag zou willen dat u er zou zeggen.

Maar daarvoor wil ik u eerst vertellen over wie u voor mij bent en wie ik als oud-Nederlander ben die in Israel woont en over het goede, het slechte en het allerakeligst van de geschiedenis van de Joden in Nederland, met name in de tweede wereldoorlog.

Persoonlijk

Laat ik me eerst voorstellen. Ik ben van 1953. Ik ben geboren niet ver van waar u geboren bent, in Bilthoven. Ik had twee Joodse ouders die de oorlog in Westerbork (waar ook u namen heeft voorgelezen van vermoorden) overleefden en mijn vier grootouders zijn allen in Auschwitz vergast. Ik ben op mijn veertigste naar Jeruzalem verhuisd maar ik ben nu, 26 jaar later, nog steeds in hart en ziel een Nederlander.

Ik heb diepe wortels in Nederland: ik ben een elfde generatie Joodse Nederlander. Mijn oudste Nederlandse voorouder, Hessel Isaacs, kwam ± 1640 Groningen binnenwandelen. Mijn oudste zoon, als twaalfde generatie Joodse Nederlander, geboren in Amsterdam, heeft als Israelische middelbare scholier de Nazivernietigingskampen bezocht en gebeden gezegd voor zijn meer dan 100 vermoorde familieleden en heeft er met de klasgenoten van zijn talmoedschool blijmoedig gedanst om te laten zien dat Joden nog altijd springlevend zijn – ondanks alles.

Ik weet nog dat uw ouders trouwden in Amsterdam. Hoe de Socialisten voor die gelegenheid uit de opositie waren gehaald uit angst dat ze anders het einde van de monarchie hadden kunnen eisen. Hoe de PvdA in de verkiezingen gigantisch verloor toen een van haar leider iets had gezegd over een republiek. Hoe iedereen wist dat bij het uitroepen van een republiek, uw geliefde en nederige oma koningin Juliana de eerste president zou worden. Hoe uw vader trots uw geboorte bekendmaakte (ik hoor het hem nog zeggen: “een welgeschapen zoon”) en we beschuitjes met oranje muisjes aten. Hoe de reglementen van de stad Utrecht herzien moesten worden omdat die voornamen met een streepje ertussen verboden. Dat alles weet ik nog.

Nederland en de Joden

Ik wil u niet verdrietig maken maar de geschiedenis van Joden in Nederland is niet altijd rozengeur en maneschijn geweest.

Ik meen dat ieder mens recht heeft op trots, inclusief alle Nederlanders. Die trots moet echter gebaseerd zijn op feiten. En als de feiten niet zo positief zijn, moeten die niet worden verdonkeremaand maar worden verworpen. Zoals het Duitse volk sinds de tweede wereldoorlog steeds in overgrote meerderheid laat zien.

Nederlanders hebben vaak antisemitisme geweten aan invloeden van buiten. Na de tweede wereldoorlog was het de Duitse bezetter en nu worden vaak moslimmigranten de schuld gegeven. Echter, er is veel eeuwenoud antisemitisme onder de autochtone Nederlandse bevolking. Als daar mee wordt afgerekend, is Jodenhaat ‘van buiten’ makkelijk te stoppen. Racistisch de vinger op moslims richten zal niet helpen en alleen maar kwaad bloed zetten en de onverdraagzaamheid vergroten.

In de Middeleeuwen zijn de Lage Landen twee maal geheel ontdaan van alle Joden. Allen werden vermoord of verdreven. Dat heb ik op school bij geschiedenis nooit geleerd. Maar het was wel zo, leerde ik in Israel.

De (Spaanse) Joden werden alleen toegelaten omdat zij geld konden lenen voor de soldij van de troepen die voor ons vochten in de 80-jarige Oorlog – tegen Spanje. De grenzen gingen voor Duitse Joden alleen open toen de Spaanse Joden beloofden financieel borg voor hen te staan.

Echter, Joden mochten alleen in de Lage Landen wonen onder een systeem van apartheid. Ze waren uitgesloten van bijna alle normale beroepen (via de gilden) en waren zo gedwongen om in de handel te gaan en, voor de rijkeren, geld te lenen. Zo kon men doorgaan met de Joden van woekeren te beschuldigen.

Tot de Franse bezetting (Napoleon), slechts 200 jaar geleden, was het Joden verboden om in Utrecht te overnachten. De Fransen gaven Joden voor het eerst volle burgerrechten maar het onderwijs in het Jiddisj werd verboden wat tot veel assimilatie onder Joden leidde.

In de jaren dertig sloot de regering de grens voor Duitse Joden die de Nazi’s wilden ontvluchten. Ze zouden meer werkloosheid onder Nederlanders veroorzaken. Hetzelfde argument waarom het honderden jaren eerder Joden verboden werd om een gewoon beroep aan te nemen. Dat ze met gevaar voor hun leven vluchtten telde niet mee.

Jodenhaat zorgde er in de jaren veertig voor dat de Nazi’s snel en efficiënt bijna alle Joden uit Groningen op konden pakken terwijl in het naburige Friesland, vaak boerderij aan boerderij Joden zaten ondergedoken.

De treinsporen werden gedurende de Duitse bezetting niet opgeblazen. De regering in ballingschap vond dat dat tot economische malaise zou leiden en men kon niet heel Nederland in de ellende storten voor een klein aantal Joden. Weer hetzelfde argument: Joden beschermen kost niet-Joden geld en dat gaat dus niet door.

Na de oorlog was er geen enkele opvang voor de Joden die het overleefd hadden. Geen financiële hulp, want de socialistische minister van financiën zei: “U denkt toch niet dat ik als socialist geld aan Joden ga geven?” Oftewel: Joden zijn allemaal rijk. (Was het maar waar.) En van psychotherapie was al helemaal geen sprake.

Toen ik op de middelbare school zat stond in de Dikke Van Dale dat Bargoens een dievetaal was en dat anti-Semitisme de haat tegen Joden was vanwege hun wereldmacht. Echt waar. De omschrijving van jood als woekeraar werd alleen ongedaan gemaakt door de Van Dale voor de rechter te dagen. Het zou nog tientallen jaren duren voor het Joodse volk, als alle andere volkeren, een hoofdletter mocht hebben. (Maar niet het joodse geloof. Wat leidt tot de onzinnigheid dat de Joodse sjabbat duidt op de rustdag van de Joden en de joodse sjabbat op de religieuze voorschriften van de sjabbat.)

Vijftien jaar geleden was ik voor het laatst op bezoek in Nederland. Ik vroeg mijn rabbijn toen: Hoe gaat u hier over straat. Hij zei: Dat ga ik niet – ik heb een auto. Ik vroeg hem: En op sjabbat dan? Hij zei: Dan hol ik. De hooggeleerde woont en werkt inmiddels (veilig) in Duitsland!

Een paar maanden geleden vertelde ik mijn familie en vrienden in Nederland dat ik nog eens op bezoek wilde komen. Dan mag je wel eerst je baard afscheren zeiden er een paar. Kom niet in een donker pak met hoed, zei een ander. Zet een neutrale hoofdbedeking op, zei de volgende. We komen je wel met de auto afhalen en rondrijden want hele delen van de grote steden zijn niet veilig en ook het openbare vervoer is dat niet. Mijn buren hebben het niet zo op Joden, scheef een ander, dus we kunnen elkaar beter in een restaurant ontmoeten ofzo.

Maar een van mijn niet-Joodse vrienden werd er echt kwaad om. Zo kwaad dat ze dagen niet kon slapen. Dat deed me eigenlijk goed. In de tweede wereldoorlog was het ergste dat het de meeste mensen weinig kon schelen. Je kunt er niet altijd onmiddellijk wat aan doen maar lig er tenminste wakker van! (Na de oorlog was er wel schuldgevoel dat leidde tot sympathie voor Israel maar de media roepen nu al 50 jaar dat niet de Joden maar de Palestijnen de underdog zijn dus nu mag haat voor Joden weer.)

Pas heel onlangs is de Tweede Kamer begonnen met wat maatregelen goed te keuren tegen de anti-Israel hetse in. Een kentering! Hoewel de SVB nog steeds volhoudt dat ik in Jeruzalem in bezet gebied woon (en niet bevrijd gebied) en kort daarom op mijn AOW. Het is gewoon Joodje pesten.

Een jaar geleden was ik het zat dat ik na 25 jaar hier nog steeds niet in Israel kon stemmen. Ik heb toen de Israelische nationaliteit aangevraagd. Daarmee verviel tot mijn grote spijt mijn Nederlandse nationaliteit. Ik heb de gretigheid waarmee Nederland zoveel jaar na Auschwitz van mij af wilde als zeer grievend ervaren en voel dat nog steeds zo.

Het Huis van Oranje en de Joden

Laat mij eerst een paar uitgesproken positieve dingen zeggen over het Oranjehuis in het algemeen en daarna over het contact tussen Oranje en de Joden.

De koninklijke familie is in Nederland zeer geliefd. Dat is niet zomaar. Het grote hart en de oprechte eenvoud en bescheidenheid van met name uw oma heeft grote indruk op bijna alle Nederlanders gemaakt. Ik woon te ver weg om te beoordelen hoe het nu gaat.

De aanhankelijkheid die Nederlanders voor hun vorsten hebben gehad heeft ook zo onder het Joodse deel van de bevolking geheerst. En het vorstenhuis heeft ook vaak delegaties van Joden ontvangen of zich laten onthalen op een feestelijke ontvangst in een synagoge of bij Joodse gebeurtenissen. Een paar bijzondere voorbeelden van die innige band laat ik hier volgen.

Uw overgrootmoeder koningin Wilhelmina ging vele jaren met de koninklijke trein naar Zwitserland voor een wintersportvakantie. In een zeker jaar zag ze een hele grote massa jongeren in zwarte kleding met zwarte hoeden zich verdringen op het perron van Karlsbach. Ze kwamen niet haar afhalen. Wat deden ze daar dan? Ze kreeg als antwoord dat een hele grote rabbijn (de Munkatsche Rebbe) aan zou komen. Zij zou hem wel willen ontmoeten. Maar dat kon niet zomaar. Zulke Joodse autoriteiten gaan niet in een afgesloten kamer met een vrouw zitten waar ze niet mee getrouwd zijn – zelfs niet met een koningin. Ze zouden elkaar in een park ontmoeten en daar met elkaar spreken. En zo geschiedde.

De koningin vertelde hem haar zorgen. Koningin Wilhelmina werd koningin omdat al haar broers waren overleden toen zij nog maar een meisje was. Ook zij had moeite met kinderen baren. Het was begrijpelijk dat ze zich om biologische redenen zorgen maakte om het voortbestaan van de troon voor Nederland. Zou het Huis van Oranje op de troon blijven? Zou ze een troonopvolger krijgen die zelf ook weer kinderen zou voortbrengen? De hooggeleerde rabbijn aarzelde geen seconde. Hij vertelde haar: “Niet alleen zult u een troonopvolger hebben maar ook die zal kinderen krijgen en kleinkinderen en uw familie zal op de troon zitten tot de komst van de Messias.” Zo’n uitspraak is niet alleen een profetie maar ook een zegen die uit mond van zo’n groot man zeker uit zal komen. (Kende u dit verhaal? Het is in Nederlands-Joodse kring vrij bekend.) (Dat ze daarna, voor, in en na de tweede wereldoorlog geen vinger uitstak om de Joden te helpen en te redden steekt daar heel raar tegenaf. Sommigen zeggen dat deze ontmoeting een onwaar fabeltje is.)

Als Nederland weer eens aan de beurt was om de jaarlijkse Europese rabbijnenconferentie te ontvangen, gingen de rabbijnen altijd op bezoek bij de koningin. De koningin had dan altijd een bosje bloemen of iets anders vast waardoor de rabbijnen niet verplicht waren om haar de hand te drukken. En ze bleven ook eten. Nou is kosjer eten koken niet zo’n probleem. De keuken, de pannen en het bestek kunnen over het algemeen kosjer gemaakt worden of tijdelijk vervangen. Maar porselein niet. Waar moest men van eten? Het ging niet om een paar bordjes en kopjes van de Hema of dan maar van plastic. Het ging om het duurste van het duurste serviesgoed en voor vele gangen en in groten getale. Koningin Wilhelmina en koningin Juliana hadden daar een oplossing voor. Als er een nieuw servies gekocht werd ging dat onmiddellijk achter slot en grendel. Tot de rabbijnen kwamen eten. Daarna ging het dan in de algemene circulatie. Wat een gastvrijheid en hartelijkheid!

Maar helaas heeft ook Oranje haar zwarte bladzijden t.o.v. de Joden. Net als de algehele Nederlandse geschiedenis. Dat moet u ook niet teveel bedrukken. Het gaat er meer om om afstand te nemen van fouten en verantwoordelijkheid te nemen voor het heden en de toekomst dan om zich schuldig te voelen over het verleden. Maar om fouten niet te herhalen en te verwerpen moet men die wel kennen. Houdt u vast.

Het Huis van Oranje heeft zich nooit verzet tegen het Nederlandse beleid t.a.v. Joden. Toen de Nederlandse regering in de jaren 30 de grens sloot voor (Duits-Joodse) vluchtelingen, om de werkgelegenheid van Nederlanders niet in gevaar te brengen, toen gingen niet-Joden in de grensstreek Joden binnensmokkelen. Met hun paspoort lachende in de hand op hun vrije zaterdag met de bus de grens over, waarna de bus terug geheel gevuld was met lachende en wuivende Joden die net die paspoorten ontvangen hadden waarna die Nederlanders vrolijk lachend te voet huiswaarts keerden. Helden! Maar het koningshuis protesteerde niet bij de regering tegen het sluiten van de grenzen.

Het Verzet vroeg de regering in ballingschap in Londen of de spoorrails niet opgeblazen moesten worden om de deportaties te stoppen. De regering antwoordde: nee, want dat ontwricht ook het goederenverkeer over het spoor en daar zou de hele bevolking onder lijden. Koningin Wilhelmina heeft zich zelfs niet uitgelaten over de Jodenvervolging. Toen Harriette Boas een keertje een zinnetje daarover toevoegde aan een koninklijke radiotoespraak voor radio oranje, liet de koningin dat toch weg. (Het gaat mij er niet om haar te veroordelen maar wel om het af te wijzen als ongepast en onbegrijpelijk.)

In het begin is afkeurend gesproken over uw vader prins Claus maar niet in Joodse kring. Hij was geliefd punt uit. Over uw opa, prins Bernhard was de pers aan het eind een stuk minder. Kunt u ook niks aan doen.

Na de oorlog weigerden veel niet-Joodse pleegouders hun Joodse pleegkinderen af te staan. Ze hadden niet alleen hen het leven gered, maar waren natuurlijk ook van hen gaan houden. Ook kloosters weigerden vaak hen te laten gaan. Wanhopige Joodse ouders en de Joodse vertegenwoordigers deden een beroep op de koningin. Tevergeefs. En de koningin had niks gezegd over de Jodenvervolging en de koningin deed niks om Joodse oorlogswezen terug te voeren naar Joodse kring. Daarom waren er onmiddellijk na de oorlog veel Joden die niks meer met het koningshuis te maken wilden hebben. Er zit veel pijn daar en het is een open wond. Maar van Joodse vertegenwoordigers in het openbaar natuurlijk geen kwaad woord.

Koningin Juliana vond het niet goed, weten we sinds een paar jaar, dat haar kinderen met Joodse kinderen in de klas zouden zitten.

Het ergste vind ik nog het jongste schandaal dat zorgvuldig uit de publiciteit is gehouden. Pieter van Vollenhoven mocht pas met een Oranje trouwen nadat de Portugese gemeente zijn (vaders) Joodse wortels had verwijderd uit alle boeken. Nou, dat is pas racisme en anti-Semitisme! We hebben er niks op tegen om met een glimlach een Joodse festiviteit op te luisteren, maar wij trouwen niet met dat soort volk?

Nederland op zijn best

Het Verzet, waarin communisten, gereformeerden, homosksuelen en Joden oververtegenwoordigd waren, heeft eigenlijk Nederlands goede naam gered. Maar het is ook een aanklacht tegen mensen die niets deden. Hoewel je mensen niet kunt verwijten dat ze zich niet met gevaar voor eigen leven in wilden zetten voor vreemden of zelfs bekenden. Maar spijt en deemoed na zulke passiviteit passen wel natuurlijk.

Dat tegenwoordig het NOS journaal doet alsof haast iedereen in het Verzet zat is natuurlijk bedrog. Het is een belediging voor de ware moed van de verzetsstrijders en een witwassen van niet zo’n fraai verleden.

Zeer ontroerend vind ik de verdeeldheid in sommige gereformeerde kerken in Nederland. Een deel zei: We leren dat het regeringsgezag van God komt en gehoorzaamd moet worden. Een ander deel zei: Ja, maar iedereen kan zien dat dit niet van God komt maar van de duivel en ging het Verzet in. Hulde voor hen die de moed hebben om hun heilige principes over boord te zetten omdat ze zien dat ze tot het kwade leiden.

(Verderop nog wat woorden over de verheffende Februaristaking en de toespraak van professor Rudolph Cleveringa.)

Nederland op zijn slechtst

Wegkijken is natuurlijk begrijpelijk maar strekt Nederland niet tot eer.

Let wel, de toekomst wordt niet vorm gegeven door gewelddadige extremisten. Dat gebeurt door de meerderheid van de mensen. En als het de meerderheid niets kan schelen, men passief blijft en alleen om zichzelf geeft, alleen dan zijn de extremisten de baas.

En dit is niet alleen een Nederlands probleem geweest. Leest u maar:

“Een gebrek aan betrokkenheid maakt elk kwaad mogelijk, inclusief de Jodenvervolging.” (Eli Wiesel)

“De wereld wordt meer bedreigd door hen die het kwaad tolereren of aanmoedigen dan door hen die het daadwerkelijk begaan.” (Albert Einstein)

“Stilte ten overstaan van het kwaad is zelf het kwaad: God zal ons dan niet voor onschuldig houden. Niet opspreken is ook spreken. Niets doen is ook een activiteit.” (Pastor Dietrich Bonhöffer, een zeldzame Duitse kerkleider die zich bleef uitspreken tegen het Nazi-regime.)

“De weg naar Auschwitz is niet gebouwd met haat maar geplaveid met onverschilligheid.” (Beroemde Holocaust onderzoeker Sir Ian Kershaw)

“De geschiedenisboeken zullen moeten melden dat de grootste tragedie van deze periode van sociale hervorming niet was het wapengekletter van de slechte mensen maar de schokkende stilte van de goede mensen.” (Rev. Martin Luther King Jr)

“Eerst kwamen ze de socialisten halen en ik nam het niet voor ze op want ik was geen socialist. Toen kwamen ze de vakbondsmensen halen en ik nam het niet voor ze op want ik was niet van de vakbonden. Toen kwamen ze de Joden halen en ik nam het niet voor ze op want ik was geen Jood. Toen kwamen ze mij halen en er was niemand over om het voor me op te nemen.” (Martin Niemöller)

Nederland op zijn allerslechtst

Na de oorlog was er oog voor de veroordeling van “landverraders,” Nederlanders die meer Duitsgezind dan Nederlandsgezind waren. Maar er was weinig oog voor een veroordeling en berechting van mensen die in verschillende gradaties aan de Jodenvervolging hebben meegewerkt.

Een belangrijke groep waren mensen die beroepshalve daar aan meewerkten en waar nooit sorry over gezegd is. De Nederlandse Spoorwegen heeft (beter laat dan nooit) zijn fout recent erkend. Maar ik heb nooit spijtbetuigingen gehoord van de politie, militaire politie, en rijks- en gemeenteambenaren die deden alsof dit gewoon hun werk was.

Het is hoog tijd om dat ook fout te noemen en onze nationale trots recht te zetten door dat falen te verwerpen als ons onwaardig en een zwarte bladzijde in onze geschiedenis.

Mijn verzoek

De haast-gekroonde koning van Nederland, premier Rutte (uw familie heeft alleen Koning Willem I tot III maar Rutte heeft in zijn eentje het al geschopt tot Rutte I, II en III), heeft voor Nederlandse excuses over het lot van de Nederlandse Joden in de tweede wereldoorlog al politiek-slim verwezen naar wat uw moeder in de Knesset heeft gezegd. Echter, ze heeft daar niet echt veel gezegd en daarom zou ik graag willen dat u nou eindelijk zegt wat de Nederlandse regering al heel lang had moeten verwoorden.

Ik ga niet schrijven wat u precies zou moeten zeggen want u kunt dat vast beter verwoorden dan ik, vooral als u de bovenstaande geschiedenis meeneemt. Ik zal alleen de algemene strekking suggereren, ter inspiratie.

Wim Kan zei al: “Een Nederlander leest zijn ontroering voor van een papiertje.” Het moet dus geen probleem zijn om deze emotionele zaken op te schrijven en voor te lezen.

“De Nederlandse regering en ik persoonlijk betuigen onomwonden en met grote nederigheid onze grote spijt over hoe het Nederlandse volk, de Nederlandse regering en mijn familie onze Joden tijdens de tweede wereldoorlog niet naar behoren hebben bijgestaan.”

“Uitzonderlijke individuen hebben heldhaftig Joden wel de hand gereikt en hebben het laatste beetje zelfrespect voor Nederland behouden. Een speciale vermelding voor de verzetsstrijders, de Februaristaking en de toespraak van Professor Rudolph Cleveringa.”

“Met de Februaristaking heeft Nederland een wereldrecord gevestigd. Het was de eerste keer dat niet uitzonderlijke personen maar een gehele bevolking opstond tegen Jodenvervolging. De toespraak van de rector-machnificus Cleveringa dat zonder Joodse studenten en leraren de universiteit niet open wilde of kon blijven was ook uitermate moedig.”

“Maar een even-groot percentage Nederlanders als de verzetsstrijders heeft Joden letterlijk verraden en verkocht. De regionale verschillen moeten groot geweest zijn. Terwijl Joden snel en efficient uit Groningen verwijderd konden worden vanwege het wijdverbreide antisemitisme, zaten Joden boerderij aan boerderij ondergedoken op het Friese platteland waar nog eerbied en ontzag heerste voor “het Oude Volk.”

“In Brabant en Limburg ging het heel wat gemoedelijker toe terwijl er in Amsterdam, waar wel veel contact en vrienschap was tussen Joden en niet-Joden, er eenvoudig niet genoeg plaats was om iedereen te laten onderduiken.”

“Ronduit verschrikkelijk waren onze ambtenaren die meer dan gewillig, stipt en overijverig de volkerenmoorddadige monsterachtige wensen van de Duitse bezetter meer dan bevredigde.”

“En nog groter was het aantal mensen dat wegkeek, zich afzijdig opstelde en het grote kwaad liet geschieden zonder een woord te zeggen of een vinger te verroeren. Dat betreft ook de regering in ballingschap en mijn overgrootmoeder, Koningin Wilhelmina, symbool van het Verzet tegen de bezetting maar niet tegen de Jodenvervolging.”

“Maar het was niet alleen maar Jodenhaat die 75% van de Nederlandse Joden noodlottig werd. De algemene stemming in die tijd was een van verzuiling en men voelde weinig verwantschap met anderen in het algemeen. “Twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen” zat er diep in. Bovendien hebben onverschilligheid en een passiviteit die het slechte laat tieren ook buiten Nederland velen het leven gekost.”

“Natuurlijk ligt het op niemands weg om mensen te oordelen of veroordelen die niet henzelf of hun gezin in gevaar wilden of durfden te brengen door zich te verzetten tegen de volkerenmoord op de Joden.”

“Maar meer dan over de vorige generatie te oordelen en ons af te vragen of ons achterom kijken niet erg makkelijk is, is het belangrijk dat we met wat we nu weten, oprecht kunnen zeggen: we hebben gefaald en het spijt ons. Na de oorlog was er veel oog voor het veroordelen van “landverraders,” Nederlanders die meer Duitsgezind dan Nederlandsgezind waren. Maar er was weinig oog voor een veroordeling en berechting van mensen die in verschillende gradaties aan de Jodenvervolging hebben meegewerkt. Het is hoog tijd om dat ook fout te noemen en onze nationale trots recht te zetten door dat falen te verwerpen als ons onwaardig.”

“Ook na de oorlog heeft het Nederland ontbroken aan moed en zelfinzicht om veel hiervan enigszins goed te maken. De manier waarop anti-Israelische sentimenten nog steeds populair zijn in alle lagen van de bevolking en onvoldoende worden gecorrigeerd is beschamend.”

“Nu, 75 jaar na de Auschwitzbevrijding, met het gebeuren van het ondenkbare, het wederopleven van de brutale Jodenhaat, past het ons om eindelijk volstrekt duidelijk te maken hoe wij als regering en als volk in de tweede wereldoorlog onze plicht als niet-Joden verzaakt hebben.”

“Gelukkig is de niet-Joodse betrokkenheid bij Joden in Nederland nu veel beter dan voor de Jodenvervolging. Onze schuldbekentenis hier is daar ook een verlate uitting van. Het moet een keer door ons worden toegegeven. De poging tot het uitroeien van Joden was van heel West Europa in Nederland het allerergst. Vergelijk dat met Belgie, waar percentueel veel minder Joden vermoord zijn en de omvang van onze schuld wordt nog duidelijker.”

“Echter, schuld is maar beperkt houdbaar. Wat werkelijk telt is niet alleen schuld erkennen over het verleden maar verantwoordelijkheid nemen voor het heden en de toekomst. Wij moeten het als onze heilige plicht zien om Joden te beschermen. Zoals het Duitse volk tot voorbeeld van de hele wereld zich in overgrote meerderheid heeft gedistancieerd en zich zo heeft gerevancheerd als geen ander, zo hebben wij als Nederlanders en de Nederlandse regering de historische plicht om warm te lopen voor het mensenrecht dat Joden in Nederland, internationaal en in Israel zich veilig zullen voelen. Deze inzet is niet alleen omdat Joden dat nodig hebben en verdienen maar ook omdat we dat aan onszelf verplicht zijn als blijk van verwerping van ons eerdere falen.”

“En met dezelfde moed moet Nederland ook gaan kijken naar ons racisme en koloniale gedrag in de “overzeese gebiedsdelen” en met name in de moorddadige “politionele acties” in Indonesie na hun uitroeping van hun onafhankelijkheid. Historisch onrecht kun je witwassen maar het blijft zichtbaar als de verf afbladdert en blijft een open wond tot onrecht erkend en betreurd wordt, allereerst omdat wij als Nederlanders met een schoon geweten in het leven willen staan.”

“In zuinig Nederland is er altijd de angst dat toegeven van falen zou leiden tot financiele claims. En dat schuldbekentenis zou leiden tot schuldgevoel. Maar de waarheid is dat de enige manier om trots in het leven te staan is om het goede te omhelzen en het foute te verwerpen.”

“Het Joodse Volk leeft. Ondanks alles. Het heeft vele eeuwen in Nederland gewoond met goede gevolgen voor Nederland. Wij zijn trots op de band die tussen Nederland en Joden bestaat en willen die ook alleen maar versterken. De Nederlandse regering maakt daarom ook bekend dat zij een wetsvoorstel zal indienen waarin een dubbele nationaliteit voor Israeli’s en Nederlanders niet alleen mogelijk wordt maar ook zal worden bevorderd. (Dit vooruitlopend op het omstreden onderwerp van dubbele nationaliteit in het algemeen dat nog nader bekeken zal moeten worden.)”

“Ik dank u voor uw aandacht.”

PS: Dank aan lezers voor hun reacties. Een aantal fouten zijn verbeterd.

Binnen vier dagen van deze post heeft premier Mark Rutte voor het eerst zijn excuus aangeboden voor het overheidsfalen t.o.v. de Joden in de oorlog!

Update 4 mei 2020. Het bijna ongelooflijke is gebeurd. Koning Willem-Alexander erkende in zijn jaarlijkse toespraak ter gelegenheid van de dodenherdenking dat de houding van zijn overgrootmoeder koningin Wilhelmina tegenover de Jodenvervolging in Nederland de indruk gaf van onverschilligheid. Deze ongekende ruiterlijke bekentenis ontroert mij en vervult mij met diep respect voor de eerlijkheid en moed van de koning.